LOT-C: knooppunt tussen Rijk, veiligheidsregio’s en crisispartners
De uitdagingen van het actiecentrum in tijden van crisis
LEESTIJD: 4 MIN
Een crisistijd is geen ideale tijd voor het oprichten van een landelijk operationeel actiecentrum. Het was dan ook een uitdaging om begin maart 2020 vanuit het niets het Landelijk Operationeel Team Corona (LOT-C) van de grond te krijgen. Albert-Jan van Maren, hoofd LOT-C, pakte deze uitdaging op in samenwerking met de veiligheidsregio’s, het Rijk en andere crisispartners.
'Een crisis zoals Covid-19 is een ongekende bovenregionale crisis', vertelt Van Maren. 'Deze pandemie is langdurig en iedereen krijgt ermee te maken, ofwel door besmetting ofwel door de effecten en gevolgen van deze crisis. Het raakt iedereen op alle vlakken. Niet alleen medisch, maatschappelijk en economisch, maar ook als mens, gezin, organisatie en land. We hebben allemaal hetzelfde doel voor ogen: deze crisis bedwingen.' Maar hoe pak je dat aan? Hoe pak je dat gezamenlijk aan? Van Maren: 'Iedere veiligheidsregio in Nederland stond grotendeels voor dezelfde uitdagingen, knelpunten en vragen. Daarbij ontstond de behoefte aan een organisatie die de veiligheidsregio’s, het Rijk en betrokken crisispartners op landelijk niveau met elkaar verbindt en ondersteunt. Een stille kracht die ervoor zorgt dat de collectieve behoefte wordt omgezet naar tastbare producten.' Het LOT-C moest dat netwerk gaan vormen, activiteiten coördineren en met elkaar verbinden om zo de eenduidige en gezamenlijk optredende overheid vorm en inhoud te geven.
Alles in ontwikkeling
Van Maren over zijn eerste week in maart 2020: 'Daar stonden we, met de instellingsopdracht in de hand op een brandweerkazerne in Zeist. Zonder mensen, vergaderstructuur, cultuur, werkwijze of ICT. De buitenwereld gaat ervan uit dat je meteen ‘up and running’ bent, dus je wilt ook meteen aan de slag.' Organiseren en leveren gingen die eerste weken hand in hand, terwijl de wereld bleef veranderen en de langdurige crisis steeds in ontwikkeling bleef. 'De eerste stap was het verzamelen van een behoorlijk uiteenlopende mix van specialisten om ons heen. Alle functionele kolommen, publiek en privaat, jong en oud waren vertegenwoordigd. Het werd een unieke samenwerking tussen specialisten van onder andere de ministeries, de veiligheidsregio’s, GGD-GHOR, Defensie, VNG, TNO, politie, Rode Kruis, LOCC en Instituut Fysieke Veiligheid (IFV), dat later de dragende organisatie van het LOT-C werd. Na drie weken zaten we op volle sterkte en op het hoogtepunt van de eerste Covid-19-golf werkten er zelfs 185 medewerkers bij het LOT-C.' Het LOT-C groeide uit de brandweerkazerne en vond een onderkomen een straat verderop in het voormalige pand van GSK. 'Het was echt keihard werken in een onzekere tijd. In een al bestaande organisatie heb je dubbele bezettingen of aflossingsmogelijkheden. Dat hadden wij niet en dat is meteen het grote nadeel van het starten van een organisatie tijdens een crisis. Bovendien was alles nieuw. Alles wat je doet, doe je voor het eerst. Je probeert een stap vooruit te lopen op de crisis en tegelijkertijd de zaken te borgen en bestendigen. Ik ben dan ook ontzettend trots dat een grote diversiteit aan mensen, achtergronden en denkbeelden bij elkaar zoiets moois oplevert. Het LOT-C vormt daarmee ook echt een schakel tussen alle betrokken partijen.'
‘Het was echt keihard werken in een onzekere tijd’
Aanpak organisatie en producten van het LOT-C
Op 20 maart werd het eerste product opgeleverd via het Landelijk Crisismanagement Systeem (LCMS): het landelijk operationeel beeld Covid-19. Van Maren: 'Dankzij dit landelijk beeld handelen alle regio’s vanuit hetzelfde perspectief. Dit breidde zich in de loop van de tijd uit met een actueel beeld van kwetsbare groepen en een periodiek actueel nalevingsbeeld, dat een beeld geeft in hoeverre de maatregelen al dan niet worden nageleefd. Kort daarna ontwikkelden we het informatieknooppunt Corona (IKC) voor vragen van de veiligheidsregio’s en partners, dat in de eerste twee maanden meer dan vijfhonderd vragen ontving. Uniek is dat we nu alle veiligheidsregio’s onder de knop hebben en in constante verbinding staan met alle 25 Operationeel Leiders.' De taken van het LOT-C werden in zeven secties verdeeld: Gezondheid en Zorg, Continuïteit en Schaarste, Scenario’s en Plannen, Bestuur en partners, Samenleving en Veerkracht, Informatiemanagement en Lange Termijn Planning. De sectie Gezondheid en Zorg genereerde een beeld van de totale zorgcapaciteit binnen en buiten ziekenhuizen in Nederland. 'We ondersteunden de
zorgsector daarnaast door het opstellen van beschikbaarheid van zorg en zorgverleners én de effecten van de crisis op de gezondheidszorg. Maar de coronacrisis gaat verder dan alleen de witte kolom. Samen met onze crisispartners ontwikkelden we nieuwe producten, zoals diverse informatiemonitors, kennisplatforms en een vraag- en aanbodapplicatie. Bedrijven die hulp aanboden, konden in deze virtuele marktplaats hun hulpaanbod beschrijven. We keken ook vooruit en ontwikkelden scenario’s op basis van beschikbare informatie om duidelijk te maken waar we staan in het maatschappelijke beeld en waar we heen gaan.' De sectie Samenleving en Veerkracht organiseerde verschillende webinars. Zo spraken drie historici, waaronder Beatrice de Graaf, over bruikbare lessen uit crises en eerdere pandemieën. Bij een ander webinar werkten we samen met GGD-GHOR Nederland en het IFV en gaven Erik Scherder en Victor Kallen uitleg over de fysiologische effecten van de coronamaatregelen. 'Bij al deze activiteiten werken we het liefst achter de schermen, want het LOT-C bundelt krachten, kennis en expertise om daarmee anderen te ondersteunen.'
Paraat voor de toekomst
In de zomermaanden is het LOT-C tijdelijk afgeschaald. Inmiddels werkt er een kern van zo’n vijftig collega’s. Daaromheen werkt een poule van ruim veertig mensen die, al dan niet op afroep, een bijdrage leveren. 'Ons werk heeft zich uiteraard aangepast aan de behoeften tijdens de tweede golf. Zo verzorgen we een juridische helpdesk, is er een samenwerkingsplatform arbeidsmigranten COVID-19 opgericht en leggen we een strategische noodvoorraad persoonlijke beschermingsmiddelen aan voor essentiële processen. Het is een proces waarin je continu bewust moet zijn van je omgeving. Hebben we (nog steeds) de juiste mensen aan boord, doen we nog steeds de goede dingen en doen we de dingen goed? We zijn de spin in het web en proberen in te spelen op de ontwikkelingen en de behoefte van het Rijk, de veiligheidsregio’s en de crisispartners. Het team stuurt geen operationele eenheden aan, maar biedt procedures, informatie, best practices en handreikingen voor crisispartners. Daarbij kijken we naar dat wat er al is, wat er nog ontwikkeld moet worden en zorgen ervoor dat er geen dingen dubbel worden gedaan. We leveren maatwerk en daarbij moet je flexibel blijven én in verbinding met alle betrokken partijen. Die verbinding, landelijk en interregionaal, moeten we vast zien te houden. Alle kennis die we nu opdoen, zijn namelijk wijze geleerde lessen en dus zeer waardevol. Zodat we met een volgende grote crisis in de toekomst snel en gezamenlijk kunnen reageren.'
Albert-Jan van Maren Hoofd Landelijk Operationeel Team Corona (LOT-C) Instituut Fysieke Veiligheid Van Maren is vanaf 2014 in dienst van Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden (VGGM). In 2019 is hij als Landelijk programmamanager Operationele Slagkracht gedetacheerd bij het IFV. Sinds de komst van COVID-19 draagt Van Maren als leider LOT-C bij aan de oprichting en doorontwikkeling van dit nieuwe landelijk operationeel team, het LOT-C.