‘Mensen hebben een perspectief nodig’
LEESTIJD: 4,5 MIN
We kunnen zoveel mogelijk proberen het coronavirus te beteugelen, maar zo lang onze gezondheid niet verbetert, is het water naar de zee dragen. Erik Scherder, hoogleraar neuropsychologie, pleit dan ook voor meer bewegen, juist nu. 'In plaats van wat we allemaal niet mogen doen, kunnen we ons ook richten op wat we wél kunnen doen. Bewegen dus!'
Meer bewegen, roept u al jaren. Hoe had de coronacrisis eruit gezien als we inderdaad meer hadden bewogen?
'Op basis van studies die gaan over het positieve effect van bewegen op het afweessysteem, zou je mogen veronderstellen dat meer mensen minder ziek zouden zijn geworden van het virus. Vergeet niet dat de pandemie van fysieke inactiviteit al in 2012 officieel is uitgeroepen door de WHO. Wereldwijd zijn we met z’n allen gaan zitten, waarmee we de risico’s om door een virus getroffen te worden hebben vergroot. We hebben de deur dus wagenwijd opengezet voor deze ramp, zonder dat iemand het erover had.'
Meer bewegen voorkomt dus een besmetting?
'Er is nog geen onderzoek naar de link tussen bewegen en corona. Maar er is wel een indirect verband bekend. Een recente studie bestempelt COVID-19 als ‘de ziekte van het endotheel’, ofwel van de binnenwand van de bloedvaten. Het endotheel is in gezonde toestand een natuurlijke barrière tegen virussen. Als je weinig beweegt, gaat die binnenwand achteruit en ben je dus meer vatbaar voor virussen. Nu we weten dat het coronavirus zich graag hecht aan het endotheel, met embolieën als gevolg, kun je dus stellen dat niet-bewegen indirect verband houdt met het ziek worden van het coronavirus. Dat verband geldt ook voor het immuunsysteem. Niet bewegen zorgt voor onder meer obesitas, met ontstekingsreacties als gevolg, die op hun beurt de afweer verslechteren.'
Anderhalve meter afstand houden, thuiswerken, handen wassen. Is dat symptoombestrijding?
'Het is goed dat we dit doen, maar het is een passieve aanpak. Ik hoop dat de overheid ook met een positief advies gaat komen: wat kun je wél doen om het virus tegen te houden? Afvallen, goed slapen, gezond eten én bewegen! Liever vandaag dan morgen.'
Het klinkt logisch. Waarom is er zo weinig aandacht voor?
'Het is frappant dat er de afgelopen 10 jaar totaal geen aandacht voor lichamelijke activiteit is geweest. Dat geldt niet alleen voor Nederland, maar wereldwijd, zeggen internationale studies. Terwijl ziekten gerelateerd aan niet bewegen 5,3 miljoen levens per jaar kost. Waarom die aandacht er niet was? Omdat verschillende sectoren tot voor kort niet samenwerkten. Gelukkig heeft het pamflet Bewegen is het nieuwe normaal, dat prominenten uit de sportwereld afgelopen zomer uitbrachten, veel opgeleverd. Sindsdien zitten we met alle sectoren aan tafel om de bevolking aan het bewegen te krijgen. Een unieke samenwerking tussen de ministeries van Financiën, Sociale Zaken, Infrastructuur, Onderwijs en VWS. We hebben de Tweede Kamer beloofd in april 2021 met een aantal iconische adviezen te komen als het om bewegen gaat. Ik heb gezegd: laten we vooroplopen als land en laten zien dat het ons lukt om een bewegende maatschappij te creëren.'
Hoe belangrijk is het om wetenschappelijke kennis en onderzoek te delen tijdens een crisis?
'Zelf neem ik deel aan het landelijk operationeel team, waardoor ik met collega Victor Kallen (TNO) een webinar over dit thema heb mogen houden voor alle burgemeesters. We krijgen dus de kans om kennis en onderzoek te delen, wat erg belangrijk is. Maar helaas lukt dat niet bij het OMT, terwijl het zo goed zou zijn als juist zíj onze adviezen over zouden nemen.'
‘Natuurlijk moet de bevolking gewaarschuwd worden, maar daar zitten ook grenzen aan’
Welke lessen hadden we kunnen leren uit andere gezondheidscrises, zoals SARS of de Mexicaanse griep?
'In internationale studies kun je lezen dat het bijvoorbeeld belangrijk is om negatief nieuws richting de bevolking te beperken. Het verhoogt het stressniveau wat weer een negatief effect heeft op het afweersysteem. Precies wat je niet wilt. Maar dat beperken van negatief nieuws lukt hier niet. We worden de hele dag overstelpt door negatieve verhalen. Dat gaat zelfs zo ver dat virologen praten over mutaties waarvan ze zelf zeggen niet te weten hoe die eruit gaan zien. Wat moeten wij met die informatie? Natuurlijk moet de bevolking gewaarschuwd worden, natuurlijk moet duidelijk zijn hoe ernstig het is, maar daar zitten ook grenzen aan.'
En wat kunnen we leren van de eerste golf in het voorjaar?
'We weten dat er wereldwijd veel obesitas voorkomt, in de leeftijdscategorie van 0 tot 5 jaar gaat het al om 41 miljoen kinderen. Als je dan ziet dat tijdens de eerste golf de prevalentie van patiënten met obesitas en aanverwante aandoeningen als diabetes type-2 en hart- en vaatziekten hoog is, dan kun je niet anders dan actie ondernemen. Wat nu dan ook eindelijk gebeurt in het overleg met de verschillende departementen. Want wat gaat er nog komen? We beperken nu het aantal contacten, maar preventief moet je juist de weerstand verhogen bij veel mensen. Daar moeten we ons ook op richten, ook voor als het vaccin er eenmaal is.'
Inzetten op algemene gezondheid voorkomt een nieuwe pandemie?
'Laten we er van onze kant in ieder geval alles aan doen om het afweersysteem zo sterk mogelijk te maken. Dat doe je door onder andere meer te bewegen. Maar dat zit ook in bijvoorbeeld infrastructuur. In een kantoorgebouw kijkt de receptioniste je vreemd aan als je vraagt waar de trap is. Studenten nemen de lift, basisschoolleerlingen zitten de hele dag op een stoeltje. Op alle terreinen is winst mogelijk.'
Gedragsverandering blijkt lastig, ook als het om bewegen gaat. Hoe komt dat?
'Voor gedragsverandering heb je een perspectief nodig, dat fungeert als beloning. Bewegen geeft niet dezelfde dag het gewenste effect, sowieso zijn we vanuit de evolutie liever lui dan moe. Om het effect van bewegen te zien, moet je naar de lange termijn kunnen kijken. Dat is best lastig. Ik hoop dat mensen gaan denken: ‘Als ik nú aan mijn afweersysteem ga werken, hoeven we op termijn geen afstand meer van elkaar te houden’. Dát is de beloning die je nodig hebt voor gedragsverandering.'
Wat doet een crisis eigenlijk met het brein?
'Angst en stress zijn op de lange termijn niet gunstig voor de hersenen. Bij een hoge cortisolproductie gaan de schorsfuncties minder werken. Dat zie je nu ook in de samenleving: mensen hebben kortere lontjes, kunnen hun impulsen niet controleren en reageren primair. Nu de toekomstperspectieven steeds wisselen, en er geen duidelijk einde is, weten mensen niet meer waar ze aan toe zijn. De spanningen nemen dus toe.'
Lukt het u nog om in deze chaotische en drukke tijden voldoende te bewegen?
'Uiteraard! Iedere dag fiets ik minstens een uur, zeker een keer per week tennis ik. Ik neem de trap als ik op de VU college geef op de vijftiende verdieping. En gelukkig wil onze hond graag lange wandelingen maken.'
Erik Scherder, Hoogleraar neuropsychologie
Scherder is als hoogleraar verbonden aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij promoveerde in 1995 en werd in 2002 benoemd tot bijzonder hoogleraar. Momenteel geeft hij leiding aan de afdeling Klinische Neuropsychologie binnen de VU. Daarnaast is Scherder hoogleraar Bewegingswetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen.